ŚRODKI ANTYSEPTYCZNE I ODKAŻAJĄCE
Środkami antyseptycznymi nazywamy substancje bakteriostatyczne lub bakteriobójcze, które są przeznaczone do odkażania tkanek żywych. Środki te w zalecanych stężeniach na ogół nie drażnią tkanek, dlatego też mogą być używane do odkażania skóry, błon śluzowych i ran. Etymologia terminu antyseptyka wywodzi się ze słów greckich: anti (przeciw) oraz sepsis (gnicie). W dosłownym tłumaczeniu antyseptyka oznacza więc zapobieganie gniciu. W XVIII wieku nie zdawano sobie jeszcze sprawy o doniosłym znaczeniu bakterii w procesach gnilnych, czy zakażeniowych. Procesy gnilne i zakażenia stwierdzano organoleptycznie i nie zastanawiano się nad ich przyczynami oraz mechanizmem przebiegu. W związku z tym wszelkie substancje hamujące proces gnicia zaczęto określać mianem antyseptycznych, a działania takie jak ingerencja wysoką temperaturą - w tym wyżarzanie narzędzi i wypalanie ran - należało do zabiegów antyseptycznych. Termin antiseptica w kontekście naukowym i praktycznym został użyty w 1750 roku przez chirurga Johna Pringle’a dla zabiegów i substancji zapobiegających gniciu ran.
Środki odkażające to substancje które chemicznie niszczą wszystkie drobnoustroje oraz ich formy przetrwalnikowe. Zapobiegają także rozmnażaniu się mikroorganizmów i służą do odkażania pomieszczeń inwentarskich, naczyń, narzędzi itp. Większość tych środków należy do trucizn protoplazmatycznych, które działają niewybiórczo, niszcząc strukturę błony komórkowej znacznej liczby różnych gatunków drobnoustrojów, ale jednocześnie silnie drażnią tkanki zwierzęce. Dzięki środkom odkażającym można uzyskać warunki aseptyczne.
Już w starożytności znane były proste środki odkażające i antyseptyczne. Ojciec medycyny – Hipokrates do opatrywania ran zalecał ocet i wino. W starożytnym Egipcie stosowano mieszaninę olejków eterycznych, żywic, balsamów i miodu do balsamowania zwłok zwierząt i ludzi. Dawniej również kwaśnymi roztworami konserwowano mięsa. W roku 1847 węgierski ginekolog Semmelweis w Wiedeńskim szpitalu zastosował po raz pierwszy wodny roztwór chloru do odkażania przed zabiegami położniczymi. Jednak faktyczny początek stosowania środków antyseptycznych i odkażających przypisuje się angielskiemu chirurgowi Józefowi Lister (1827-1912), który wprowadził fenol do odkażania ran, rąk lekarza oraz powietrza w sali operacyjnej. Z czasem wprowadzano nowe, mniej drażniące środki antyseptyczne takie jak kwas salicylowy, kwas borowy, tymol, sublimat i jodoform. Kolejnymi krokami było wprowadzenie nakazu wyjaławiania przed zabiegiem narzędzi chirurgicznych, co osiągano za pomocą gotowania.
Czynniki mające bezpośredni wpływ na skuteczność działania przeciwbakteryjnego środków odkażających i antyseptycznych to:
Skuteczność środków wzrasta wraz z wzrostem stężenia roztworu danego środka oraz z wydłużeniem czasu kontaktu z drobnoustrojami. Znacznie lepsze rezultaty osiąga się również przez zastosowanie ciepłego lub gorącego środka, gdyż większość z nich ma wówczas silniejsze działanie.
Bakteriobójczość środków odkażających obniża obecność ciał białkowych, np. krwi czy ropy. Również gęste zawiesiny drobnoustrojów wykazują w znacznej większości większą odporność na działanie tych środków niż ich rozcieńczone skupiska. Warto też pamiętać, że środki bakteriobójcze działają na ogół skuteczniej na postacie wegetatywne bakterii niż na zarodniki albo prątki gruźlicy.
Ze względu na sposób działania, skład, zastosowanie środki antyseptyczne i odkażające dzielimy na różne grupy :
a - związki chlorowcopochodne
b - związki fenolowe
c - alkohole i aldehydy
d - kwasy i zasady
e - związki utleniające
f - środki powierzchniowo czynne
g - barwniki
h - metale ciężkie i ich związki
i - sole srebra miedzi i cynku
© Copyright: Geulincx Poland Sp. z o.o - J&D Scentific Publication