Związki chlorowcopochodne

Do grupy związków chlorowcopochodnych należą związki odkażające objęte wspólna nazwą chlorowce(chlor, jod, brom). Stosuje się je w postaci pierwiastków bądź związków łatwo odłączających chlor. Działanie przeciwbakteryjne tej grupy związków jest wynikiem ich reakcji z wodą.
Związki te odznaczają się tez właściwościami łączenia się z grupami aminowymi białek w grupy chlorowcoaminowe, w wyniku czego dochodzi do rozpuszczenia białek błony komórkowej drobnoustrojów i tym samym do ich zabicia.

PODCHLORYN SODU
Jest to wodny roztwór (5%) NaOCl . Otrzymuje się go najczęściej nasycając chlorem roztwór wodorotlenku sodu.
Związek ten jest trwały tylko w roztworach wodnych. Jest substancją odkażającą , ponieważ wykazuje silne właściwości utleniające. Służy do dezynfekcji pomieszczeń inwentarskich i mleczarskich. Jest składnikiem czynnym wielu wybielaczy. Stosowany jest do dezynfekcji ujęć wody. W stomatologii ma zastosowanie w przepłukiwania kanałów zębowych podczas leczenia endodontycznego (kanałowego). Dziesięciokrotnie rozcieńczony roztwór podchlorynu sodu (tzw. Płyn Dakina) może być używany do odkażania ran w warunkach terenowych.

WAPNO CHLOROWANE
Jest to mieszanina podchlorynu wapniowego, wodorotlenku wapniowego i chlorku wapniowego mająca postać białej, serowatej substancji, wydzielającej w roztworze wodnym chlor i wtórnie tlen. Sproszkowane wapno chlorowane oraz świeżo przygotowane jego roztwory wodne (10-20%) mają zastosowanie w odkażaniu wozów, nawozu, wagonów kolejowych, wybiegów, pomieszczeń inwentarskich, dołów kloacznych, ścieków, skażonej gleby. Niszczy ono metal (powodując jego korozję) , wyroby skórzane i tekstylne(odbarwia). Wodne roztwory wapna chlorowanego działają wybielająco. Wapno chlorowane to trucizna protoplazmatyczna uszkadzająca (zabijająca) wszystkie żywe komórki. Przy kontakcie ze skórą powoduje oparzenia (działanie żrące).
Wapno chlorowane na powietrzu ulega rozkładowi dlatego należy je przechowywać w szczelnie zamkniętych pojemnikach. Działanie odkażające tej substancji zmniejsza obecność substancji organicznych.

CHLORAMIDY
Grupa związków organicznych, pochodnych kwasów sulfonowych. Chloramidy zawierają luźne wiązania chloru, który podczas kontaktu z tankami powoli się odczepia co pozwala na długotrwałe działanie odkażające. Substancje te należą do związków trwałych w roztworach wodnych, substancjach i pozbawionych wpływu drażniącego.
Związki powszechne z tej grupy to przede wszystkim chloramina T (chloramid sodowy kwasu toluenoparasulfonowego). Biały proszek, dobrze rozpuszczalny w wodzie, dający średnio 12% wolnego chloru. W optymalnych stężeniach może on służyć do odkażania tkanek (0,6 - 1% - rany, 0,2%- błony śluzowe). Inny związek to chloramina B wchodząca w skład chlorogenu wykorzystywanego w przemyśle mleczarskim do dezynfekcji naczyń i urządzeń. Preparat ten stosowany jest do odkażania pomieszczeń i urządzeń sanitarnych w roztworach wodnych 2-5%, do odkażania pomieszczeń inwentarskich ( 2 łyżki na wiadro mleka wapiennego), do odkażania rąk (1 łyżka na litr wody), na rany roztwory wodne 1-2%, na błony śluzowe roztwory 0,025-0,5%.

CHLORHEKSYDYNA
Chlorheksydyna (Chlorhexidine, Chlorhexidinum, Abacil, Hibitane) – środek bakteriobójczy i bakteriostatyczny, działający silnie na bakterie Gram-dodatnie, natomiast na Gram-ujemne znacznie słabiej. Syntetyczny kationowy związek , należący do pochodnych biguanidu (chemioterapeutyk stosowany przeciw malarii). Chlorheksydyna stosowana pod postacią octanu lub konianu, działa uszkadzająco na błonę komórkową bakterii. Nie drażni skóry i błon śluzowych. Mniejszą skuteczność wykazuje na pałeczki z rodzaju Pseudomonas, natomiast nie działa na kwasoodporne prątki, zarodniki i wirusy. Ma duże znaczenie w antyseptyce współczesnej. Używana jest do odkażania błon śluzowych (roztwór 0,2%), przewodów słuchowych, jamy nosowej, skóry (roztwory 0,5% w alkoholu; 1% roztwór wodny), pęcherza moczowego, ran, sprzętu medycznego, materiałów opatrunkowych, pola operacyjnego (0,5%roztwór w 70° etanolu lub 1%roztwór wodny), do mycia rąk przed zabiegami chirurgicznymi (1-2,5% roztwory wodne). Chlorheksydyna to związek trwały, który jako 26% aktywna substancja utrzymuje się na skórze jeszcze po 29h od zastosowania.

JOD (Iodum)
Jod (iodum; pierwiastek chemiczny o symbolu “I”) występuje w postaci szaroczarnych, szarobrązowych lub brązowych blaszek metalicznych o charakterystycznym zapachu. Jest to pierwiastek bardzo trudno rozpuszczalny w wodzie, rozpuszcza się 95° etanolu ( w 13 częściach) oraz w wodnych roztworach jodku potasu. Na wolnym powietrzu i słońcu ulega sublimacji, którą przyspiesza wysoka temperatura.
Jod jest silnym środkiem antyseptycznym stosowanym do odkażania skóry nieuszkodzonej. Działa bakteriobójczo na drobnoustroje, gdyż tworzy połączenia z białkami, powodując ich denaturację, grzybobójczo i wirusobójczo, drażni tkanki, wywołuje powierzchniową nekrozę (martwicę) posmarowanej tkanki. Jod wyzwala również tlen atomowy z roztworów wodnych co uzupełnia działanie odkażające. Roztwory alkoholowe jodu denaturują białka strukturalne i enzymatyczne bakterii i grzybów. 7% roztwór jodu w alkoholu zabija bakterie w ciągu 15 sekund.
Przedłużone działanie antyseptyczne, jednocześnie nie drażniące błon śluzowych oraz skóry wykazuje związek kompleksowy jodu z polimerem poliwinylopirolidonu. Niszczy on bakterie, wirusy, grzyby. Stosowany jest do odkażania skóry, błon śluzowych oraz sprzętu medycznego. Jod jest szeroko stosowany jako środek antyseptyczny w postaci spirytusowego i wodnego roztworu. Figuruje w wykazie B FP IV(substancje silnie działające).

Wodny roztwór jodu (Solutio Iodi aquosa, Sol. Iodi Lugoli, płyn Lugola)
Czerwonobrunatna, przezroczysta ciecz, o zapachu jodu. Zawiera miej więcej 1% jodu i około 2% jodku potasu. Płyn ten służy do odkażania błon śluzowych, między innymi macicy i pochwy.

Spirytusowy roztwór jodu (Solutio Iodi spirituosa)
Tak zwana jodyna – ciemnobrunatna ciecz o zapachu jodu, zawierająca ok. 3% tego pierwiastka i ok. 1% jodku potasu. Solutio Iodi spirituosa służy do odkażania skóry ( pole operacyjne) zakażonych ran i przetok ropnych. Jodyna niszczy bakterie, grzyby i toksyny. Denaturuje białka stanowiące składnik plazmy drobnoustrojów, co uniemożliwia mikroorganizmom ich przetrwanie.

Jodoform (Iodoformium, trójjodometan)
Jodoform był powszechnie stosowany antyseptyce lekarskiej jeszcze w 40 i 50 latach XX wieku . Został wprowadzonym przez Mosetig-Moorhof`a w 1880 roku. Pod względem chemicznym jest to trijodometan CHI3 – proszek krystaliczny barwy żółtej, o przenikliwym, charakterystycznym zapachu. Rozpuszcza się rozpuszczalnikach organicznych, natomiast nie jest rozpuszczalny w wodzie. Jodoform można otrzymać działając jodem na etanol w środowisku zasadowym, zgodnie z reakcją:
C2H5OH + 4 I2 + 6 NaOH -> CHI3 + 5 NaI + H-COONa
Jodoform rozpuszcza się w wydzielinach ustrojowych i w wydzielinach ran, ropni oraz owrzodzeń, gdzie uwalniając stopniowo jod działa bakteriobójczo, osuszająco, znieczulająco miejscowo i krwiotamująco (hamuje krwawienia z drobnych naczyń krwionośnych). Suchy (nierozpuszczony) jodoform nie działa antyseptycznie. Stosuje się go w formie maści, emulsji i roztworów alkoholowo-eterowych do odkażania ran, ropni, oparzeń, owrzodzeń. Przyspiesza też ziarninowanie trudno gojących się ran.
Głównie z powodu znacznej toksyczności w przypadku zażycia doustnego lub przeniknięcia do krwi po zastosowaniu na duże powierzchnie skóry, jodoform nie jest już tak popularnym środkiem antyseptycznym.

Jodofory
Roztwory jodu w związkach powierzchniowo czynnych. Są określane jako mieszanina jodu i nośnika, przy czym nośnik jest związkiem, który podwyższa rozpuszczalność jodu w wodzie i działa na jod stabilizująco bez obniżania jego aktywności mikrobiobójczej. Dlatego też jodofory są znacznie mniej toksyczne i w mniejszym stopniu podrażniają skórę oraz błony śluzowe niż jod pierwiastkowy. Ponadto drobnoustroje nieuodparniana się na działanie jodoforów.
Jodofory są przydatne do zwalczania chorób skóry u zwierząt i u ludzi. Nadają się do terapii i profilaktyki pryszczycy, gruźlicy, choroby pęcherzykowej u świń, kulawki u owiec, grzybic u zwierząt i ludzi, do higienizacji procesu pozyskiwania mleka i zwalczania zapalenia gruczołu mlekowego krów, oraz wielu innych chorób zakaźnych i inwazyjnych .

CHLOR (Chlorum)
Jest to żółtozielony gaz, o nieprzyjemnym, duszącym zapachu, silnie drażniący błony śluzowe. Gaz ten jest 2,5 razy cięższy od powietrza. Rozpuszczony w wodzie w stężeniu 1 : 10000 działa niszcząco na większość drobnoustrojów. W wyniku reakcji chloru z wodą powstaje kwas podchlorawy, który działa silnie bakteriobójczo. Chlor gazowy używany jest do odkażania wody.